Instytut Historii Sztuki Instytut Siedziba Instytutu i jej historia

Historia siedziby IHS UG

Instytut Historii Sztuki mieści się w zespole architektonicznym położonym pomiędzy kanałem Raduni oraz ulicami: Elżbietańską, Podbielańską i Bielańską. Ten niezwykle ciekawy kompleks architektoniczny, w którym odzwierciedla się czterysta lat rozwoju architektury w Gdańsku składa się z trzech wzniesionych w różnym czasie budynków.

Jego najstarszym, a zarazem najsłynniejszym elementem jest kamienica przy ul. Elżbietańskiej 3 zbudowana w początku XVII w. powszechnie znana jako Dom Opatów Pelplińskich. Nazwa ta wzięła się stąd, że od 1684 do 1823 r. budynek należał do cystersów z Pelplina. Jednak to nie oni wznieśli budynek – uczynił to zapewne Peter Hennigk, który wzmiankowany jest jako właściciel w roku 1623, a więc w jedenaście lat po dacie ukończenia budowy uwiecznionej w portalu.

Przypuszcza się, że autorem projektu mógł być czołowy architekt ówczesnego Gdańska, twórca budowanej dokładnie w tym samym czasie Bramy Złotej, Abraham van den Blocke.

Bogata dekoracja fasady prezentuje niderlandyzujące formy typowe dla architektury gdańskiej tak zwanego złotego wieku, w których wykuwane w jasnym kamieniu detale kontrastują z czerwoną cegłą murów. 

Bardzo cenne jest to, że kamienica zachowała, przynajmniej po części, układ wnętrz charakterystyczny dla nowożytnego domu gdańskiego, a także fragmenty dawnego wystroju wnętrza – przede wszystkim bogato zdobioną balustradę schodów z przedstawieniem Zuzanny i starców

Kamienica przetrwała bez większych zmian do początków XX wieku. W latach 1906-1912, przeprowadzono rozległe prace konserwatorskie, których celem była adaptacja wnętrz kamienicy na potrzeby sądu okręgowego i krajowego. Remontowi poddano także fasadę, wymieniając wówczas całą – bardzo już wówczas zniszczoną – kamieniarkę siedemnastowieczną na wierne repliki współczesne. Ten sposób postępowania – trudny do zaakceptowania z dzisiejszego punktu widzenia – był jednak bardzo typowy dla ówczesnej praktyki konserwatorskiej. Dzięki temu fasada Domu Opatów Pelplińskich stanowi również cenny zabytek myśli i sztuki konserwatorskiej z epoki późnego historyzmu. Szczęśliwie budynek przetrwał bez większego uszczerbku zagładę Gdańska na wiosnę 1945 roku i obecnie jest jednym z zaledwie kilku domów gdańskich, w których zachowany jest zabytkowy układ wnętrz i jedynym, w który ocalała in situ płaskorzeźbiona figuralna dekoracja manierystyczna sieni.

Drugim elementem omawianego kompleksu jest budynek wzniesiony w latach 1947-49 jako siedziba "Miastoprojektu" wedle projektu Wacława Tomaszewskiego, wybitnego architekta aktywnego jeszcze w okresie międzywojennym i zasłużonego przy budowie Gdyni (jego dziełem jest między innymi gmach Akademii Morskiej). Budynek "Miastoprojektu" powstał w ramach planu "Gdańsk 1946/47", który choć nigdy w pełni nie został urzeczywistniony, to jednak stanowił pierwszą poważną próbę stworzenia nowej tkanki śródmiejskiej w powojennym Gdańsku. Budynek Tomaszewskiego reprezentuje stylistykę nowoczesną, choć nieawangardową, noszącą jeszcze silne znamiona architektury lat trzydziestych, w której elementy modernizmu współistniały z orientacją monumentalną i klasycyzującą. Projekt ten wyprzedza bezpośrednio następną fazę w dziejach architektury polskiej, a mianowicie realizm socjalistyczny. 

Ważnym dla dziejów architektury Gdańska jest też ostatni składnik kompleksu, a mianowicie nowe skrzydło „Miastoprojektu” z początków lat 60. XX wieku, a więc z okresu, w którym instytucja ta rozwijała niezwykle rozległą działalność projektowa Gdańsku i na całym Pomorzu. To nowe skrzydło zaprojektował Szczepan Baum, wówczas młody projektant, później – czołowy architekt gdański. Gmach zaprojektowany w latach 1962-1964 i zrealizowany w roku 1965 należy do najpiękniejszych przykładów poodwilżowego modernizmu w Gdańsku, równocześnie zaś prezentuje nieczęsty w ówczesnej architekturze szacunek dla zabytkowego otoczenia (Dom Opatów), który przejawia się w zachowaniu stosunkowo nieznacznej wysokości i tradycyjnego, ceramicznego budulca w elewacjach uzupełnianego w oprawach okien jasnymi detalami, wpisującymi się w poetykę kamiennych detali Domu Opatów.

 











W czerwcu 1995r. opisany tu zespół budynków przy ul. Bielańskiej 5 stał się siedzibą Zakładu Historii Sztuki, którego pierwsze lata działalności opisała prof. dr hab. Teresa Grzybkowska w odrębnym artykule.

Warto dodać, że ówczesne kierownictwo Zakładu zadbało nie tylko o budowę instytucjonalnych zrębów działalności, ale również o konserwację, wyposażenie i wystrój zabytkowej kamienicy. W latach następnych wyremontowano wnętrza pozostałych pomieszczeń stwarzając odpowiednie zaplecze dydaktyczne dla dzisiejszych studentów.

Ostatnio modyfikowane: 13.06.2011